Tema oslobođenja Prnjavora u Prvom svjetskom ratu u najvećem procentu malo je istražena i malo poznata našim sugrađanima i javnosti, te se može zaključiti da je ovo jedan dosta nepoznat dio iz prošlosti Prnjavora. Ipak, istorijski izvori do kojih se može doći i iz kojih možemo dobiti određena saznanja kada je ovaj događaj u pitanju, ali i ono što je slijedilo poslije njega, daju nam za pravo da ga posmatramo kao svijetao, častan i uzvišen. Sarajevski atentat 28. juna 1914. godine uvešće nas u oslobođenje, ali do njega smo došli borbom i ogromnim stradanjem našeg etnosa.
Odmah po atentatu Austrougarska preduzima rigorozne mjere prije svega prema Srbima u Monarhiji, u Bosni i Hercegovini i samim tim i u tadašnjem Prnjavorskom srezu. Opštom mobilizacijom, koju su vrlo brzo poslije atentata preduzeli, bilo je obuhvaćeno i srpsko muško stanovništvo Prnjavora i njegove okoline, ali i stanovništvo drugih narodnosti. Većina ih je odmah upućivana na vojnu obuku u Beč, Linc, Peštu i druga mjesta, a Prnjavorci su u najvećoj mjeri upućivani u Linc. Nakon što su prošli obuku, slati su na frontove prema Srbiji, Galiciji odnosno Rusiji i Italiji. Upravo u tome su mnogi vidjeli svoju šansu da prebjegnu na stranu Srbije i Rusije, da se predaju, da formiraju i stupe u dobrovoljačke odrede. Učestvujući u ratnim operacijama, Prnjavorci su se kasnije kao i mnogi drugi predavali ili prebjegli na stranu Srbije ili Rusije, a postoje podaci o Prnjavorcima koji su se borili i na Soči, na Italijanskom frontu.
Uskoro će doći do formiranja dobrovoljačkih odreda, najprije u Nišu nakon avgusta 1915. godine, a potom, nakon januara 1916. godine, u Odesi se formira Prva srpska dobrovoljačka divizija koja je u svom sastavu imala dvije brigade. Uskoro će brigade biti upućene na Solunski front i to preko tri pravca. Preko Dobrudže gdje će učestvovati i u borbama. Na tom frontu poginuće najmanje dvojica Prnjavoraca za koje postoje podaci. Prva brigada dobrovoljačke divizije je preko Rusije, Sjevernog mora, Norveške, Engleske, Francuske i Sredozemnog mora stigla u Grčku, a druga je imala daleko teži i duži put. Preko Rusije uputili su se na istok, domogli se Vladivostoka i Korejskog poluostrva, prošli su Japansko i Kinesko more, zatim Singapur, prošli su Cejlon i Indijski okean, Crveno more, Suecki kanal i stigli u Solun sredinom marta 1918. godine.
Kada pominjemo Solunske dobrovoljce i uopšte dobrovoljce sa prostora nekadašnjeg Prnjavorskog sreza koji su se borili u oslobodilačkim ratovima 1912 – 1918. godine, možemo biti ponosni i reći da je preko 160 dobrovoljaca, za koje postoje konkretni podaci, učestvovalo u pomenutim ratovima. Ti podaci ne odnose se samo na ime i prezime već i na podatke gdje su se borili, kojem odredu ili vojnoj formaciji su pripadali, koji su čin nosili, da li su odlikovani i kojim ordenom, da li su bili ranjeni, gdje su poginuli, gdje su nestali, gdje su sahranjeni. Takođe, mnogi su poginuli, bili ranjeni ili vrijeme proveli po mnogobrojnim logorima u Rusiji, Italiji, Srbiji itd.
Najviše dobrovoljaca imamo iz sela Štrpci, Potočani, Ilova, Vijačani, Mravica, Kremna, Galjipovci, Drenova, Kokori, Hrvaćani, Otpočivaljka, Orašje, Smrtići, Crkvena, Prosjek, Mračaj, Mlinci, Usrpovci i iz samog Prnjavora. Takođe, tu su i dobrovoljci iz sela koja su nekad ulazila u sastav Prnjavorskog sreza, a koja danas nisu u sastavu opštine Prnjavor. To su sela Nožičko, Kriškovci, Martinac, Prijebljezi, Drugovići, Koljani. Takođe, jedan dio je dolazio iz tadašnjeg Bosanskog Svinjara odnosno današnjeg Srpca. Na ova mjesta koja danas nisu u sastavu opštine Prnjavor, otpada oko 30 boraca. Posebno treba naglasiti da spisak dobrovoljaca nije potpun i da se dalje trebati raditi na prikupljnju podataka.
Svakako je vrijedno napomenuti da je nekoliko stanovnika Prnjavora i okoline sahranjeno na Zejtinliku u Solunu, da imamo borce sa područija opštine Prnjavor odlikovane ordenom Karađorđeve zvezde sa mačevima. Mnogi borci su se poslije rata, na poziv kralja, javljali kako bi dobili zemlju i obveznice. Najviše ih je zemlju dobilo u Pančevačkom ritu, u Srpskoj Crnji, u drugim djelovima Banata, zatim kod Banjaluke i u drugim mjestima. Većina njih nikada nije ušla u svoj posjed, a Drugi svjetski rat je donio promjenu društveno-političkog sistema zbog čega su ovi borci u potpunosti stavljeni na marginu državnog života i interesa. Zakonom o likvidaciji agrarne reforme koju je Srbija donijela 1947. godine, dobijena zemlja im je oduzimana.
Prnjavor je oslobođen prije 103 godine, na Aranđelovdan 21. novembra 1918. godine, kada je srpska vojska ušla u Prnjavor. Dana 27. novembra 1918. godine na tzv. Brašnenoj pijaci u Prnjavoru (danas Trg srpskih boraca) održan je narodni zbor na kojem je donesena Rezolucija o priključenju prnjavorskog sreza Srbiji. Takvu odluku donijelo je još 27 srezova u Bosni i Hercegovini.
U prnjavorskoj crkvi Svetog Velikomučenika Georgija 1928. godine održano je blagodarenje povodom desetogodišnjice proboja Solunskog fronta.
U Prnjavoru postoji Udruženje ratnih dobrovoljaca 1912 – 1918, njihovih potomaka i poštovalaca, čiji je osnovni zadatak prikupljanje daljih podataka o dobrovoljcima oslobodilačkih ratova 1912 – 1918. godina.
Kao udruženje koje se bavi očuvanjem uspomene na značaj Velikog rata u srpskoj istoriji i njegovog doprinosa i lociranja, te postavljanja u kontekst oslobodilačkih ratova koje je naš narod vijekovima vodio, Udruženje poseban akcenat stavlja na doprinos naše lokalne zajednice i na učešće njenih stanovnika, naših slavnih predaka, u tom događaju. Iz tog razloga Udruženje je smatralo za svoju posebnu dužnost, pokrenuti projekat proučavanja tog vremena i događaja sa aspekta i pozicije naše lokalne zajednice. U vezi sa tim ovo Udruženje je pokrenulo projekat pod nazivom “Istorija Prnjavora u Velikom ratu” koji je podržala i opština Prnjavor.
Istraživanje jedne teme zahtjeva kontaktiranje i istraživanje arhivskih ustanova, konsultovanje i uvid u izvore i literaturu preko kojih se posredno ili neposredno može doći do istorijski zaključaka i činjenica. Projektni tim je u proteklom periodu svoja istraživanja bazirao uglavnom na arhivskoj građi Arhiva Republike Srpske, te na pribavljanju drugih izvora i literature iz kojih bi se moglo doći do konretnih informacija iz kojih bi se kasnije, istorijskom metodologijom, dobila jasna slika o učešću stanovnika tadašnjeg prnjavorskog sreza u Velikom ratu. Krajnji cilj Udruženja je izrada monografije na pomenutu temu.
Danas će u Spomen hramu Svetog Velikomučenika kneza Lazara na Vučijaku, biti služena sveta liturgija na kojoj će se održati parastos i pomen za poginule, te ispred Udruženje ratnih dobrovoljaca 1912-1918, njihovih potomaka i poštovalaca Prnjavor, položeni vijenci dobrovoljcima iz Prvog svjetskog rata sa prostora Prnjavora.
Slava i vječna zahvalnost borcima palim u Prvom svjetskom ratu.
Udruženje ratnih dobrovoljaca 1912 – 1918, njihovih potomaka i poštovalaca Prnjavor
U čemu je problem da se zna istorijska istina makar i poslije toliko godina? A istina je da su Srbi slobodarski i državotvorni narod čije su “komšije” uvjek bile na strani okupatora (u Velikom ratu i u Drugom svjetskom ratu, kao i u svim prethodnim a bojim se i budućim ratovima). U čemu je problem da se dičimo svojom istorijom koja je i istorija ovih prostora? Da li je istina da Srbi kao narod imaju osobinu da ne dozvoljavaju drugima da ih tlače, da su svjesni svoje državotvorne uloge na ovim područjima? Ako je tako, zašto ne reći da onda imaju pravo da svoje potomke upoznavaju sa istoriskim činjenicama da su oni poveli pokrete oslobodjenja, da su pobjedu izborili u ratu, da su ostalim narodima koji su to željeli omogućili zajednički suživot….
https://digi.landesbibliothek.at/viewer/toc/AC08513816/1/
Ovdje možete pronaći svoje oretke koji su bili austrougarski vojnici , a koji su po njihovim listama stradali u I svjetskom ratu.
Njemački pedantno sve dokumentovano.
Samo malo strpljenja i puno toga se može pronaći.
Sretno
Da je Mile živio u tom vremenu još bi čekali naredbu o probijaju Solunskog fronta kao što sada čekamo referendum o nezavisnosti Republike Srpske.
Nema vama ništa bez braće Bošnjaka i BiH bez entiteta i samo tako ćete procvjetat. Slušajte šta vam govori opozicija i glasajte za nju svi!
Nema, nema… Čekamo samo da ovaj proglasi nezavisnost.
Hahahaha
Merhaba Askeri, reče iz Ankare
Blesove ne poredi se tadašnje i sadašnje vrijeme!
Pa predlažemo da ujko Mirkan i ostali njegovi ortaci ratni šverceri što rade za Bakira organizuju referendum. A što nebi moglo!
Čekamo da ovi iz SNSD predju u HDZ, to je ona Tudjmanova stranka čiji su dedovi klali po Prnjavoru u Drugom svetskom ratu a ovi iz HDZ u poslednjem.
Za Dom Spremni
Srez koji je brojao preko 30 000 stanovnika ima oko 160 dobrovoljaca i to vecinom dezertera.
O kakvim dobrovoljcima pricate?
Znate li teoriju dobrovoljca?
Vi pricate o zarobljenim vojnicima austrougarske monarhije koji su zarobljeni od strane ruske monarhije i kojima je dato da biraju ili gulag ili ponovo vracanje na front al sad da se bore protiv austrougarske monarhije.
Ratni zarobljenici ili dezerteri postaju dobrovoljci.
Napisite podatak, a imate ga, koliko se prnjavorcana Srba borilo u prvom svjetskom ratu, nemojte dodavati “ostale” pa ih uporedite sa “dobrovoljcima” i vidjecete da se ne mozete pohvaliti.
Pa sigurno Rusi takvu mogucnost nisu davali i rodjenim Austrijancima niti su se naravno oni tako lako predavali kao nasi ljudi. Ali da je bilo dobrovoljaca bilo je koji su otisli u rat direktno a ne preko Austrougarske vojske. Moj prandjed njegov brat i jos dvojica komsija. Da neidem dalje po selu..
Pa odkud samo 160 ako su ti samo najblizi i njihove komsije dobrovoljno otisle u Srbiju i prikljucili se vojsci Srbije u odbrani od austrougarske okupacije????
4 iz tvog komsiluka + dalje po selu = 160 iz cijelog sreza; slab odaziv u dobrovoljacke odrede ili malo zarobljenih srba domorodaca prnjavoskog sreza. Mora da ih je dosta docekalo kraj rata u neprijateljskoj vojsci.
Jado ti ništa neznaš što se prestavljaš kao da si sa Kazana. Lupetaš!
Bilo je dobrovoljaca. Kod Srba je ubvijek bilo dobrovoljaca i bio je dobrovoljački pokret. Da znaš ti zarobljeni Austrijski vojnici su bili smješteni kao klasišni ratni zarobljenici u logore po Rusiji. Ja sam u Austrijskim arhivima pronašao da je moj prađed bio smješten u logoru u Kazahstanu. Bio je zarobljen poslije Brusilovljeve ofanzive u septembu 2016 godine kada je Ruska Carska vojska razbila Austrougarsku vojsku i front od Ternopila pomjerila zapadno 200 kolometara. Front se protezo od Pšemilsa (Poljska) preko Ljvova i Ternopila do Hmeljickog i Vinice. kada je Srpski Kralja karađoršević dogovorio da Rusija kao saveznik pomogne u mobilizaciji Srba u Rusiji tada je Car Nikolaj dozvolio da se u Odesi formmira dobrovoljački pokret Srba. Javili su se i ostali Južni sloveni ali manji obim zbog toga što su oni vjekovni Srpski neprijatelji! Bilo je po spiskovima oko 42 000 prijavlčjenih. Na Solunski (Makedonski) front došlo je oko 12 000 boraca. Ostali su se razbježali nisu htjeli ratovati protiv države iz koje su a nisu znali da će na mirovnij konferenciji u Parizu ta država (Carevina) nestati.Krleža je piso o sukobu Srba i Hrvata u Odesi ali o tome se malo zna. Zanemariv broj Srpskih vjekovnih neprijatelja (ostalih Južnih Slovena) je bilo u dobrovoljcima. Prvo vatreno krštenje dobrovoljaca bilo je u Dobrudži današnja Rumunija protiv Turske i Bugarske vojske naravno ratovali su za Ruse. Ima spomenik izginulima u Dobrudži podigo kralj Srpski Karađorđević. Poslijetoga u dva ešalona počeli su prebacibvanje na Solunski front. Moj prađed je išao prvim Ešalonom do Murmaska željeznicom a dalje je bio ukrcan u Francuske lađe i preko Engleske došli su do Francuske gdje su po sporazumu saveuznika bili obučeni i naoružani. Iz Francuskih luka prebače ni su u maju mesecu na Slollunski (Makedonski) front. Drugi ešalon je krenuo u decembru 1917 godine i zastali su u Jaroslavlju jer je u Sant Petersburgu pokrenuta prva revolucija boljševika i nije bilo u Murmasku više Engleskih i Francuskih lađa za prevoz. Ti isti dobrovoljci okrenuli su na daleki istok i preko Vladivostoka i Singapura prebacili se na sinaj u ljeto 2018 godine . Sa Sinaja dopremljeni su na Solunski (Makedonski) front u ljto 2018 godine. Poslije u septembru su zagrmjeli topovi i Srbi su se Vratili Kući. Među njima i moj prađed.Umro je moj prađed 1972 godine. Do tada je pričao o slavi Srpske vojske. Nije on znao da će ratovati za potonju Jugoslaviju. Zbog par pripadnika ostalih Južnih Slovena ta divizija u sastavu Srpske vojske na Solunskom frontu se zvala Jugoslovenska.Prađed je pričao da su dobrovoljci bili desno krilo Drinske divizije koja je prva probila front i bili su odlikovani od Kralja. Ima i sada odlikovanje. Komunisti su poslije 1945 zabranili udruženje Solunskih Dobrovoljaca a njihova arhiva je prebacivana od nemila do nedragan i to zbog Srpskih vjekovnih neprijatelja jer je to njima smetalo Srpsko a nisi to mogo drugačije nazvati. Ti ili si pripadnih drugih Južnih slovena , nisi Srbin ili ništa ne zanš pa lupetaš samo da se lupeta. Nemoj se u javni medij javljat kad nisi dorasto. Još ti moraš dosta snjegova posrat da bi nešto znao!!!
Po ovom tvom izlaganju ne znam sto ti predak nema bar bistu pored zavicajnog muzeja prnjavoraca?
Pojam dobrovoljac se zloupotrebljava i od ratnih zarobljenika se stvara kao da su u najmanju ruku veci heroji od onih koji su presli albansku golgotu.
Pokajnici,preletaci ili ne znam kako da nazovem ljude koji zbog odredjenih okolnosti ( nakon 2 godine ratovanja na jednoj strani) *nikako dobrovoljno * zasluzuju naziv ” dobrovoljci”.
Cackao si arhive i jesi li iscackao koliko se Srba prnjavorcana borilo na strani austrougarske.
* Bilo je prisilne mobilizacije i u “nasem ratu” al nisu drugi cekali da prodje godina dvije pa da se prikljuce ( da ih zarobe) suprotnoj strani vec su na pocetku izlazili/ bjezali iz formacija za koje su smatrali da nisu njihove.
Ne moze zaba vazda da se potkiva, nekad treba samo da bude ono sto jeste – zaba.
Ti idiote neznaš ništa tvoja pitanja su provokacija! Stobom s ene diskutuje!!!
Kad nemaš argumenata nastavljaš sa vrijeđanjem.
Provokacija je naručeni tekst i pokušaj opravdanja rada “dobrovoljaca 1914-1918” i tvoj diskus oko njega.
Ti si potomak Ruskog zarobljenika koji je prihvatio da se bori na strani Srba i Francuza u probijanju solunskog fronta da ne bi zimovao negdje na Sibiru.
Ne jado! Kad je bio u ropstvu prađed se javio u Dobrovoljce! Ti kao jadnik koji ništa ne znaš iznosiš stav da to nisu bili dobrovoljci nego zarobljenici. Jadan si toliko da neznaš misliti i poredati hronološki događaje koji su istorijski zavbilježeni. Stobom jadnikom da se diskutuje. Pa to nema smisla. Tada su se Srbi jado sa lijeve strane Drine javljali ds e priključe Srpskoj vojsci i priključili se a krenuli su u borbu protiv armije u kojoj su bili. Tada sz Srbi znali da pripadaju Srpstvu! Nemaš ti tri čuke u glavi!
Ovo čitaju ljudi koji su objektivni ti si najvjerovatnije iz Konjuhopvaca ili Puraća!!!
Opet si nevaspitan!
Jedno te pitam a ti non stop blebeces o dobrovoljcima pokajnicima, ili vjesto hoces da izbjegnes odgovor ili ko ja nemas tri cuke u glavi!
Sta me briga o hronologiji dogadjaja, o tvom dedi-pradedi jel znao da je Srbin il Srpin i s koje strane Drina dublja i jel svaka bukva suplja.
Ovo je postala bolest- nema odgovora -nego samo vrijedjanje i suplja demagogija a kad nestane i toga onda na red dodju izdajnici i oni drugi.
Tanko, tanko, a jos i udruzenje imati, al bice nesto od opstine da se nije uzalud skupljalo 30 potpisa.
Ali ti ture Federacije si stavrno dobar provokator, za tebe postoje Srbi vojnici u tvojoj voljenoj Austrougarskoj koji su bili zarobljenici! Dalje Srba nema.Vidim turčine da izmišljaš neke svoje izraze za njih. Srpski dobrovoljci ture su se borili za Srpstvo i Srbiju! E tu je tebi azijatu krivo. Nemere dalje nisu Srbi to nije bilo, imaš nekui klapnu u glavi jado. Tvoja turska ideologija iz SDA to sve govori. Ti ture treba da znaš da je bilo Srba i na Pijavi na Italijansko Austrougarskom ratištu i kad su bili zarobljenoi od Italijana nisu mogli prijeći u dobrovoljce da idu pomoći braći Srbima na Solunski (Makedonski front) dok Talijani nisu prešli na stranu saveznika. Tvoji ture su izginuli na Soškom ratištu i nisu bili protiv Austrougarske. Hrabro su ginuli za Beč. Beč njih danas slavi pominje. Ti o tome ture iz Federacije nemaš pojma. Ja ti predlažem da ne provociraš Srbe. Ti si azijatske naravi. Tamio u Federaciju pa prosipaj svoju ideologiju. Srbi imaju Republiku Srpsku i u njoj će slaviti svoje pretke koji su se borili za Srpstvo. Jadan si azijatu!!!
Svaki rat iznjedri ono najbolje i ono cime se ljudi ne zele pohvaliti.
Ovi drugi pokusavaju na razne nacine da nekako opravdaju ili bar umanje svoje postupke.
Lovacke price su opste poznate i njima se sluze i lovci i potomci.
Ovaj potomak pokajnika ” homo vulgaris bez lampice” pokusava da svog predka ugura i s njim i sektu koju predvodi u neke epove a da ima imalo casti prema srpskim borcima koji su sve prezivili od Cera preko Prokletija do Krfa i opet nazad preko Soluna do konacne pobjede ne bi ni osnivao tu glupost.
Koliko je tvoj “solunac” ispalio metaka prema bratu Rusu ili nekom drugom Slovenu dok ga nisu zarobili?
I ja treba da se dicim pokajnicima?
Ljudi se u Prnjavoru sjetili da posle 100 godina istrazuju i evidentiraju ko je gdje bio u 1. svjetskom ratu.
To je iz ove danasnje perspektive jako tezak i nemoguc posao.
Ovde se na ovoj stranici cesto vodi i diskusija ko je i kakvu ulogu igrao u 2. svjetskom ratu.
Da to nebi radili i Vasa unucud i praunucad treba se sad presjeci lanac neistina. o pojedinim desavanjima i sad dok postoje zivi ljudi ustanoviti koje je bio borac u ovom ratu a ko fukara.
Stalno se povlaci ta neka sumnja ovaj je ovo ili ono , da se jednom definise ko se borio a ko krao .
Ko je izgubio dete a ko se obogatio.
Kad mozes da kupis policajca za 100 km diplomu za 1000km, posao u institucijama za 10 000km upitaj se koliko kosta da te upisu kao borca Vrs.
Ja znam da se rat ne moze voditi bez pozadine i logistike al kad cifra prelazi 3x one koji su u rovu onda nije dobro.
Sad je stanje jadno d ajadnije ne može biti! Imamo Boračku i tamo su elektrićar i Vlado komadant otišli u penziju. Elektrićar je prodavao Potvrde o ućešču za 500KM a i sada vrijeđa zdrav razum boraca. Vlado bivši komadant neda da se satanemo i vidimo. Mnogi borci VRS umiru i poprijeko i od starosti. Poslije rata kad je došo Travić na vlast oni su instalirani u Boračku i propast je do danas! Štaće tako nam je nek nam i bude kad smo takve sudbine.